12. ICT, digitalisering en privacy

Digitalisering gaat de samenleving steeds meer veranderen. Het werken met data en kunstmatige intelligentie biedt voordelen en kansen, maar risico’s zijn er ook. Dit vraagt van de politiek een genuanceerde visie op deze ontwikkelingen.

Digitalisering is in veel opzichten een verrijking van het onderwijs. Wereldwijd is enorm veel informatie ontsloten en toegankelijk. Slim ontworpen programma’s helpen leerlingen en studenten met het verwerken van leerstof. Studenten en jonge startende ondernemers lopen vaak voorop met innovaties.

Tegelijkertijd constateren we dat andere groepen, waaronder mensen die onvoldoende geschoold zijn, mensen met een buitenlandse achtergrond of ouderen soms onvoldoende kennis en ervaring hebben met digitale hulpmiddelen. Daardoor dreigen zij op een onoverbrugbare achterstand te komen. Een tweedeling in de samenleving moeten we voorkomen. Om die mensen te ondersteunen die moeite hebben om in een maatschappij die steeds meer uitgaat van digitale hulpmiddelen, maken we ons sterk voor digitaliseringsonderwijs in begrijpelijke taal. Dit onderwijs kan gegeven worden in bibliotheken, buurthuizen, aan huis, in de onderwijs- en culturele instellingen, via huiswerkbegeleiding en voor ouderen in bijvoorbeeld verzorgings- en verpleegtehuizen.

Datahonger
Als er bij arbeid en inkomen sprake is van een werkloosheidsuitkering, (bijzondere) bijstand, armoede en schuldhulpverlening, worden veel privacygevoelige gegevens gedeeld. Dat is vaak onvermijdelijk en ook in het belang van de mensen die gebruik van de regelingen maken. Vaak staat de aanpak van fraude centraal in het koppelen van bestanden. Maar niet altijd is er sprake van een reëel probleem. Fraude moet effectief worden aangepakt, maar dat is geen excuus voor onstilbare datahonger. Vertrouwen in de burgers moet voorop staan.

Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijkheid voor maatschappelijke ondersteuning en jeugdhulp. Hier is sprake van elektronische gegevensuitwisseling tussen veel verschillende organisaties en deskundigen. Bij de inkoop van de zorgtaken moet de gemeente eisen stellen aan een efficiënte, maar ook zeer zorgvuldige en veilige vastlegging en uitwisseling van gegevens.

Ook digitalisering is mensenwerk
Steeds meer dienstverlening vindt digitaal plaats. Gelukkig voldoet de website van de gemeente Gouda aan de belangrijkste vereisten om ook voor mensen met een (visuele) beperking toegankelijk te zijn, maar de wetgeving wordt de komende jaren aangescherpt. Ook moeten we er alert op blijven dat er inwoners zijn die niet in het gebruik mee kunnen komen. Voor hen kan er een fysiek Loket Digitale Zaken komen. Daar helpen medewerkers van de gemeente inwoners met het digitaal aanvragen van diensten en voorzieningen. En als er echt menselijk contact nodig is, zijn zij aanspreekbaar en weten zij de mensen verder te helpen.

Algoritmes zijn niet meer weg te denken bij het gebruik van digitale middelen. Vaak weten organisaties echter niet precies waar die worden ingezet en hoe ze precies werken. Het is belangrijk dat de gemeente open is over het gebruik van algoritmes. Daarom pleiten we voor een openbaar algoritmeregister en voor de instelling van een ethische commissie. Die commissie kan adviseren over de te hanteren regels en kan toetsen of de registratie op de afgesproken manier gebeurt.

Openbare data en gegevens waarvan de gemeente eigenaar is, stelt de gemeente om niet aan haar inwoners beschikbaar als ‘open data’. De aanstaande invoering van de Omgevingswet stelt al verplicht dat gemeenten gebiedsgerichte informatie openstellen.

Voor al het vastleggen, uitwisselen en gebruiken van data door de gemeente en haar ketenpartners geldt dat de informatiebeveiliging en de bescherming van de privacy gewaarborgd zijn. De gemeente zorgt dat zij genoeg kennis daarvoor in huis heeft. Dat geldt niet alleen voor de functionarissen, maar ook voor het hanteren van de benodigde standaarden en voorschriften.

Een tweedeling in de samenleving tussen mensen die gemakkelijk mee kunnen komen in de digitale wereld en mensen die daar meer moeite mee hebben moeten we voorkomen. Daarom zet de PvdA in op dit:

• Er komt meer digitaliseringsonderwijs voor die mensen die moeite hebben om mee te komen in een maatschappij die steeds meer uitgaat van digitale hulpmiddelen.
• Er komt een loket Digitale Zaken waar mensen geholpen kunnen worden bij het online invullen van digitale informatie en door mensen geholpen worden als dat nodig is.
• Het koppelen van databestanden is vaak nodig om effectief en efficiënt te kunnen werken. Maar dat is geen vrijbrief voor de datahonger van instellingen.
• Fraude met uitkeringen moet effectief worden bestreden, ook met behulp van data. Maar vertrouwen in de mensen moet altijd het uitgangspunt zijn.
• Openbare data worden gratis en gebruiksvriendelijk aan de inwoners ter beschikking gesteld.
• Het gebruik van sensoren in de openbare ruimte en van algoritmes in programma’s worden bijgehouden in een openbaar register. Er komt een ethische commissie die over de te hanteren regels adviseert toeziet op de naleving ervan.

Dat zijn onze beloften voor de komende jaren.